Handreiking bij het verkennen van het begrip vrijheid
In onze huidige samenleving vinden we vrijheid heel vanzelfsprekend. Maar dat is niet altijd zo geweest in Nederland.
En nog steeds leven op verschillende plekken op de wereld mensen niet in vrijheid. Wat betekent het begrip vrijheid eigenlijk?
Vrijheid geen vanzelfsprekend goed
Een begrip als ‘vrijheid’ betekent niet voor iedereen hetzelfde. Dankzij regels ontstaat een kader waarin vrijheid beleefd kan worden. Als je de regels niet hebt en iedereen maar doet waar ie zin in heeft, zal de vrijheid van de één de vrijheid van een ander belemmeren. Daarom maken we afspraken met elkaar. Dit omdat we mensen voor elkaar en de overheid willen beschermen. In een democratie komen we met elkaar overeen waar die vrijheid aan moet voldoen. En welke regels we als te onvrij ervaren. We leggen vast in wetten hoe we met elkaar om willen gaan.
Maar welke regels we afspreken met elkaar is niet per se een vanzelfsprekende keuze voor iedereen. Het blijkt dat we de ene vrijheid belangrijker kunnen vinden dan de ander. De verschillende meningen daarover leiden regelmatig tot discussie of zelfs tot conflicten. Dat zie je als in gezinnen de kinderen regels van ouders ter discussie stellen maar ook in een democratie waarin doorlopend regels aangepast worden aan een nieuwe realiteit. Dat maakt dat vrijheid geen vaststaand gegeven is maar continu in beweging.
Mensen maken keuzes in de manier waarop ze vrijheid willen beleven. Staat het recht van vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld boven de vrijheid van godsdienst? Een verkondigde mening kan kwetsend zijn voor gelovigen. En wat nou als de vrijheid van godsdienst niet strookt met het recht om te mogen zijn wie je bent. Als gelovigen bijvoorbeeld tonen dat ze moeite hebben met personen uit de lhbtiq+ gemeenschap? Op dat moment begint de vrijheid van de één daar waar de vrijheid van een ander ophoudt.
Een andere manier om het begrip vrijheid te onderzoeken is te kijken wat onvrijheid precies inhoudt. In de Tweede Wereldoorlog werden mensen ingeperkt in hun vrijheid. Ze werden gedwongen mee te werken aan de ideeën van één man. Ze moesten zich aan allerlei regels houden waar ze niet met elkaar voor gekozen hadden. Er was geen vrijheid van meningsuiting. Er was geen persvrijheid. En de rechtspraak was in handen van de bezetter.
Op verschillende plekken op de wereld hebben mensen deze rechten nog steeds niet. Dan blijkt dat vrijheid slechts een verworven recht is; en helaas niet voor iedereen vanzelfsprekend goed.